เรื่อง: กิตติ เชาวนะ
ภาพ: ทรงพันธุ์ จันทร์ทอง
ท่ามกลางแหล่งท่องเที่ยวยอดนิยมบริเวณอ่าวพังงาระหว่างพื้นที่จังหวัดกระบี่ พังงา และภูเก็ต “เกาะยาวใหญ่” เป็นอีกหนึ่งเป้าหมายสำคัญของการท่องเที่ยวพักผ่อนทั้งชาวไทยและต่างประเทศ มีการเติบโตทางเศรษฐกิจจากธุรกิจการท่องเที่ยวที่เพิ่มมูลค่าทวีคูณอย่างรวดเร็ว ในเกาะนี้มีโรงเรียนขนาดเล็กในชุมชนบ้านคลองบอน ซึ่งเป็นโรงเรียนขนาดเล็กบนเกาะที่ค่อนข้างเข้าถึงลำบาก แต่พบว่ามีเด็กที่มีความโดดเด่นด้านศิลปะค่อนข้างมาก และมีกิจกรรมทางศิลปะทั้งในพื้นที่โรงเรียน และภายนอกสม่ำเสมอ อีกทั้งในชุมชนโดยรอบก็มีงานหัตถกรรมชาวบ้านที่มีคุณค่าและหลากหลาย แต่ยังมีช่องว่างบางอย่าง เช่น การขาดโอกาสในการนำเสนอ หรือขาดพื้นที่กิจกรรมจากข้อจำกัดของโรงเรียนขนาดเล็ก
มูลนิธิเดอะบิ้ลด์ (The Build Foundation) ร่วมกับทีมผู้ออกแบบจาก Vin Varavarn Architects (VVA) รวมถึงภาคธุรกิจในพื้นที่และภาคส่วนต่างๆ จึงได้ร่วมกันหารือและเห็นพ้องต้องกันที่จะสนับสนุนการสร้างสรรค์ “พื้นที่ ห้องเรียน+ศิลปะ” โดยสามารถให้นักท่องเที่ยวร่วมกิจกรรมที่เหมาะสมได้ เพื่อเป็นจุดเริ่มต้นที่สามารถพัฒนาต่อยอดเป็นพื้นที่รองรับกิจกรรมเชิงสร้างสรรค์ของหมู่บ้านและชุมชนต่อไป บนฐานคิดที่เชื่อว่าความคิดดีๆ จะดึงดูดให้คนที่ตั้งใจดีมาร่วมแรงกันได้
ในกระบวนการทำงานออกแบบ โดยทั่วไปนักออกแบบมักพยายามสร้างงานสถาปัตยกรรมที่สมบูรณ์ สวยงาม และโดดเด่นน่าสนใจมากที่สุด แต่งานนี้มีสิ่งที่ท้าทายมากกว่านั้น อีกทั้งยังมีปัญหาและข้อจำกัดของโครงการทั้งเรื่องงบประมาณ ระยะเวลาในการดำเนินการที่จำกัด รวมทั้งการขนส่งวัสดุก่อสร้างเพื่อสร้างบนเกาะ ซึ่งล้วนเป็นโจทย์ที่ท้าทายมาก แต่ผู้ออกแบบและทีมงานได้ศึกษาทำความเข้าบริบทพื้นที่และผู้คน ทั้งเด็กนักเรียน ครู โรงเรียน และหมู่บ้าน ชุมชนโดยรอบ เพื่อร่วมสร้างโจทย์ที่เหมาะสมร่วมกัน
พื้นที่ห้องเรียน ห้องสมุด ห้องศิลปะ ถูกจัดเรียงตัวอย่างเรียบง่ายเพื่อตอบโจทย์และข้อจำกัด ผู้ออกแบบได้ “ปรับ-ลด-เลื่อน พื้นที่ใช้งาน เพิ่มที่ว่าง” เพื่อสร้าง “ความเชื่อมโยง-สัมพันธ์” ระหว่างพื้นที่ส่วนต่างๆ ในอาคารสองชั้น และความต่อเนื่องกับพื้นที่ภายนอก สร้างสรรค์เป็นอาคารเรียนที่ดูเรียบง่ายแต่มีรายละเอียดของโครงสร้าง วัสดุ และการใช้พื้นที่ที่ยืดหยุ่นได้อย่างน่าสนใจ สถาปนิกเลือกที่จะสร้างบทสนทนาระหว่างอาคารใหม่หลังนี้กับสนามฟุตบอลด้านหน้าอาคาร ด้วยโถงบันไดหลักกลางอาคารที่เชื่อมโยงการใช้งานด้วยพื้นที่นั่งต่างระดับ คล้ายที่นั่งขั้นบันไดรอบสนามฟุตบอลด้านหน้าอาคาร ซึ่งทำหน้าที่เป็นโครงสร้างกำแพงกันดินในพื้นที่ลาดเอียงอีกด้วย โดยสร้างเป็นพื้นที่อเนกประสงค์รองรับการเรียนรู้และศิลปะประเภทอื่นนอกเหนือไปจากภาพวาด เช่น ผ่านการฉายภาพยนต์ บนผนังอาคาร หรือการแสดงอื่นๆ
งานออกแบบในภาพรวมเป็นการสร้าง “ที่ว่างที่เหมาะสม” เหมือนเฟรมและผืนผ้าใบ รองรับการสร้างสรรค์ผ่านกิจกรรมการเรียนรู้และศิลปะที่หลากหลายตามอัตลักษณ์ชุมชนท้องถิ่น การสร้างหรือการเว้น “พื้นที่ว่าง” เพื่อให้เด็ก นักเรียน ครู โรงเรียน ชุมชน สังคมช่วยกันสร้างสรรค์ เติมเต็ม ต่อยอด สร้างการเติบโต และงอกงาม ได้อย่างหลากหลาย ให้ทุกคนได้ใช้งานอย่างมีความสุขและเกิดประโยชน์สูงสุดต่อไป
นอกจากที่โครงการนี้จะเป็นภาพสะท้อนของความทุ่มเท ร่วมแรงร่วมใจของทุกภาคส่วนเพื่อสร้างภาพฝันให้เป็นรูปธรรมอย่างชัดเจน เป็นผลสำเร็จที่น่าชื่นชม ได้สร้าง “ที่บ่มเพาะ” ต่อยอด พัฒนาความรู้ ความคิด ทัศนคติที่ดี ทั้งในนักเรียนและชุมชนรอบข้างแล้ว ในการดำเนินการของโครงการยังได้สร้างทัศนคติที่ดีในการทำงานวิชาชีพสถาปัตยกรรมกับทีมงานออกแบบ ได้สร้างสมดุลในตัวเองในการทำงานเพื่อสังคมร่วมกับการทำงานวิชาชีพ ส่งผลให้มุมมองต่อการออกแบบเปลี่ยนไป มองสิ่งรอบตัวในมุมบวกมากขึ้น สร้างความสุขที่ได้ร่วมทำและสร้างแรงบันดาลใจในการสร้างงานดีๆ ในวิชาชีพสถาปัตยกรรมต่อไป
Baan Klong Bon School “เราไม่ได้คาดหวังว่ามันจะต้องสมบูรณ์ เหมือนงานทั่วไปในสำนักงานสถาปนิก แต่การที่เห็นทุกคนมาช่วยกันทำงานร่วมกัน มันดีที่สุดแล้ว” หม่อมหลวงวรุตม์ วรวรรณ สถาปนิกผู้ออกแบบจาก Vin Varavarn Architects กล่าวทิ้งท้าย
